Wat zou Spinoza vinden van actuele vragen?
Gepubliceerd door Jan Mendrik in lezing verslag · 1 november 2021
Paneldiscussie op 31 oktober 2021 over Spinoza en de actualiteit
Het is een boeiend tijdverdrijf: mijmeren over “wat zou Spinoza hebben gevonden van de huidige vraagstukken?”. De stichting Spinoza Den Haag sloot er haar activiteitenmaand oktober 2021 mee af.
Een panel o.l.v. Eveline Groot en met leden Han van Ruler, Daan Roovers en Ronald van Raak boog zich over actuele onderwerpen. Vrijheid van meningsuiting, vaccineren of niet vaccineren, scherpe handhaving door de overheid, Amnesty International die een mensenrechtenschending ziet in de toeslagenaffaire, en nog aantal onderwerpen kwamen aan de orde.
Een impressie van de middag
Ronald van Raak legde uit dat vrijheid van meningsuiting bij Spinoza iets anders betekent dan wat er tegenwoordig veelal onder verstaan wordt. Het betekent bij Spinoza niet dat alles zomaar geroepen kan worden en dat belediging van anderen moet kunnen uit naam van de vrijheid. Vrijheid moet er zijn maar altijd gerelateerd aan de ander.
Spinoza schrijft in de Ethica:
Spinoza schrijft in de Ethica:
“Wat bijdraagt tot een gemeenschappelijke associatie van mensen, of wat maakt dat mensen eendrachtig leven, is nuttig en omgekeerd is wat onenigheid brengt in een staat slecht.” (E4 st 40).
In dat licht kan je ook de discussie zien over vaccineren of niet vaccineren. Ronald constateerde dat waar mensen een oprechte individuele reden hebben om zich niet te laten vaccineren zij best kunnen rekenen op begrip o.a. vanuit mensen in de zorg. Maar zomaar iets roepen uit frustratie of wrok zal weinig waardering oproepen.
Han van Ruler schetste dat ons begrip van vrijheid ("alles moet kunnen") een individualistisch romantisch idee van vrijheid is, ontstaan in de 18e eeuw. In de tijd van Spinoza bestond dat nog niet. Het welbegrepen eigenbelang zoals naar voren gebracht door Spinoza moest dan ook ieders welbegrepen eigenbelang ten goede komen. Dus ook dat van de ander.
Daan Roovers bracht naar voren dat vrijheid van meningsuiting bij Spinoza vaak betrekking heeft op burgers in relatie tot de Staat. Burgers hebben macht overgedragen aan de politiek om het landsbestuur zo goed mogelijk te regelen en mogen volgens Spinoza van de overheid een gelijkwaardige behandeling van iedereen verwachten, ongeacht religie, ras etc. In dit kader werd ook de aanklacht van Amnesty International genoemd betreffende het etnisch profileren bij de toeslagenaffaire. Een staat mag dat nooit doen volgens Spinoza.
De vrijheid van burgers richting de staat bestaat erin dat zij de politieke leiding mogen afzetten als die niet voor hen opkomt. Daan Roovers haalde een citaat aan uit de TTP (hfdstk 20 paragraaf 15) waarin Spinoza Amsterdam prijst omdat de stad de mensen vrij laat qua afkomst, ras of religie. Het gaat er slechts om hoe de mensen elkaar behandelen en dan beschermt de overheid hen ook.
“Ieder staat onder het beschermend gezag der magistraten mits ze niemand schade berokkenen, een iedere het zijne geven en eerzaam leven”.
Aan het eind van de middag kwamen er ook nog wat persoonlijke ontboezemingen van de sprekers.
Ronald van Raak vond dat de Ethica een troostrijk boek is. We begrijpen er beter door hoe de wereld en de mens in elkaar zit en dat geeft rust. De tekst is bijna poëtisch. Het feit dat denkers van uiteenlopende richtingen , van socialisten (zoals Domela Nieuwenhuis) tot Stalinisten met Spinoza wegliepen vindt zijn oorsprong er zijn inziens in dat zij er troost in vonden. Maar om het nu een zelfhulpboek te noemen ging hem wel te ver.
Niet iedereen deelde die mening. Daan Roovers vond de taal verre van poëtisch en vond het in de eerste plaats een moeilijk boek afstotend kan werken in plaats van een troost bieden.
Han van Ruler vond Spinoza best wat tegenstrijdige elementen hebben. Enerzijds is hij een rationalist, anderzijds heeft zijn boodschap theologische elementen. Vanuit de ratio komt hij tot de conclusie dat er geen doelredenering kan bestaan maar in de laatste hoofdstukken van de Ethica geeft hij er blijk van eigenlijk toch wel een doel te zien namelijk het bereiken van geluk door kennis.
Hij haalde ook een citaat aan uit de Korte Verhandeling van Spinoza “… nauwer met Hem dan met mijn lichaam verenigd …” (ik hoop dat ik het goed citeer, ik kon het citaat zelf niet vinden - JM). Van Ruler noemde Spinoza gekscherend een naturalistische theoloog.
Naar zijn mening heeft Spinoza als vroege verlichtingsfilosoof de godsdienst gered. De wetenschappelijke rationalisten zoals Newton hadden God niet nodig. Van Ruler vroeg zich af waarom Spinoza God dan wel zo centraal stelt. Wellicht deed Spinoza juist een poging de religie redden door hem meer in harmonie te brengen met de rationele wetenschap.
Hij haalde ook een citaat aan uit de Korte Verhandeling van Spinoza “… nauwer met Hem dan met mijn lichaam verenigd …” (ik hoop dat ik het goed citeer, ik kon het citaat zelf niet vinden - JM). Van Ruler noemde Spinoza gekscherend een naturalistische theoloog.
Naar zijn mening heeft Spinoza als vroege verlichtingsfilosoof de godsdienst gered. De wetenschappelijke rationalisten zoals Newton hadden God niet nodig. Van Ruler vroeg zich af waarom Spinoza God dan wel zo centraal stelt. Wellicht deed Spinoza juist een poging de religie redden door hem meer in harmonie te brengen met de rationele wetenschap.
Foto: Jan Mendrik
0
commentaren