Spinozalezing en boekpresentatie door Jonathan Israel
Gepubliceerd door Peter Eijgenhuijsen in Verslag · 10 oktober 2023
Met de lezing ‘Spinoza on Equality and Justice’ hield historicus Jonathan Israel op 5 oktober de Spinoza Rede 2023. Tevens presenteerde hij zijn boek Spinoza, Life & Legacy, een nieuwe interpretatie van Spinoza’s leven en denken.
Hieronder een impressie door Peter Eijgenhuijsen
Volgens Israel was Spinoza een voorstander van de democratische republiek. Hij werd daar kritisch op ondervraagd door de gespreksleider Wiep van Bunge en ook Yoram Stein, uit het publiek, wees op passages uit het TTP waaruit zou blijken dat Spinoza zich juist tegen de democratie uitspreekt. Israel gaf aan dat Spinoza erg kritisch was over de aristocratie en de monarchie. Eigen belang overheerst dan het algemeen belang en bovendien willen monarchen steeds oorlog voeren en zijn ze alleen uit op macht. Spinoza zag volgens Israel niets in een volksoproer, daar kon nooit iets goeds uit voortkomen. Israel gaf het voorbeeld van George II van Groot Brittannië, die werd afgezet door de massa, zonder dat er een goed plan was voor een betere staatsvorm en vervolgens werd opgevolgd door de nog ergere Cromwell. Nee, het was zaak om in geheime bijeenkomsten te werken aan een alternatieve staatsvorm, zodat je klaar was wanneer de revolutie uitbrak. Hoe moest zo’n democratie er dan uitzien volgens Israels visie op Spinoza? Een grote raad met een zo groot mogelijke vertegenwoordiging van de bevolking was een vereiste. Die moest zorgen voor een redelijk compromis en voorkomen dat persoonlijke voorkeuren de doorslag gaven. Hij haalde het voorbeeld aan van Venetië waar de grote raad vervangen werd door een kleinere waardoor het democratische proces verslechterde. Hij noemde drie elementen voor democratie: het welzijn van de bevolking, vrije meningsuiting en rechtsgelijkheid voor iedereen. Israel gaf aan dat de democratische republiek erg kwetsbaar is en dat meestal te weinig mensen zich bezig houden met politiek waardoor een oligarchie dreigt. Hij benadrukte ook het belang van goed onderwijs in politieke zaken.
Israel maakte met betrekking tot de democratische republiek een indeling in vier soorten mensen: de redelijk denkende mens die begrijp dat de regels goed zijn voor de samenleving, de mensen die de regels volgen omdat kerk of staat ze oplegt, de mensen die de regels volgen omdat ze bang zijn voor straf en de mensen die überhaupt niet in staat zijn om regels te volgen.
Over gelijkheid zei hij dat volgens Spinoza iedereen gelijk was zonder uitzonderingen. Hij gaf het voorbeeld van de onwettige kinderen die in de tijd van Spinoza erg slecht en ongelijk werden behandeld.
De multitude was niet afhankelijk van sociale klasse. Onweldenkenden kwam je ook tegen bij de aristocratie, geestelijkheid, academische wereld etc.
Israel was het eens met Maxime Rovere, de vorige uitspreker van de Spinoza Rede, dat Spinoza geen enkeling was maar de stichter van een beweging. De leider van een groep vrijdenkers. Duidelijk de meest vooraanstaande denker van het gezelschap.
Israel was vrij luchtig over de rede versus de emoties. Zag dat niet zo zwart wit. Hij had het erover dat je je leven lang bezig bent met het verfijnen van je emoties. Dat het een continue strijd is en dat de rede altijd een rol speelt.
Uit de bibliotheek van Spinoza blijkt volgens Israel het volgende: Spinoza was vooral geïnteresseerd in geschiedenis en dan speciaal van het Romeinse rijk en van Israël. De boeken in de bibliotheek zijn in 3 talen, Latijn, Hebreeuws en Spaans. Portugezen in die tijd kregen op school Spaans. Behalve Descartes en Epictetus is er weinig filosofie te vinden in de bibliotheek, dus dat interesseerde hem blijkbaar minder.
Volgens Spinoza waren vrouwen in die tijd zo afhankelijk, eerst van hun vader en later van hun man, dat ze geen rol konden spelen in de democratische republiek. Hij was wel voor gelijkheid maar brak geen lans voor de rol van de vrouw. Volgens Israel een fout van Spinoza. Spinoza was op veel gebieden baanbrekend, maar niet in geval van vrouwenrechten.
De vraag of Spinoza niet erg schatplichtig was aan Hobbes antwoordde Israel ontkennend. Spinoza kende Hobbes, maar ging veel verder dan Hobbes. Israel gaf aan dat hij een heel hoofdstuk gewijd had aan Hobbes in zijn net voltooide boek Spinoza Life & Legacy. Dus daarin kunnen we het nog eens nalezen.
Tot slot vroeg Wiep van Bunge of er nog zaken waren die Israel niet wist van Spinoza of waar hij nog mee zat. Israel antwoordde ontkennend. Na net een boek van 1300 pagina’s over Spinoza voltooid te hebben lijkt mij dat een begrijpelijk antwoord.
Peter Eijgenhuijsen
Zie ook de blogitems over: de aankondiging in het programma van de Stichting Spinoza Den Haag en de mededeling over het verschijnen van het boek
Interview in het filosofisch magazine met Jonathan Israel naar aanleiding van zijn boek.
Videoregistratie
Video van deze spinozalezing
0
commentaren